VNews Culture-ի զրուցակիցն է Գերմանիայի Դորտմունդի թատրոնի նախկին, այժմ Կոբլենցի թատրոնի մենակատար Արսեն Ազատյանը:

Արսեն, ո՞նց եկաք մտքին, որ պետք է դառնաք բալետի արտիստ:

-Փոքր տարիքից ժողովրդական պարերի խմբակ եմ հաճախել․ «Կակաչ» էր կոչվում: Ուսուցիչը նաև Պարարվեստի ուսումնարանում էր դասավանդում, ու նրա մտահղացումն էր, որ ընդունվեի ուսումնարան՝ ժողովրդական պարերի բաժին: Բայց այդ տարիքում միայն բալետի բաժնում էին երեխաներին ընդունում, և ուսումնարան ընդունվեցի այն մտքով, որ վեցերորդ դասարանից պետք է տեղափոխվեմ ժողովրդական պարերի բաժին: Բայց հետո ճանաչեցի բալետն ու որոշեցի ուղղվածությունը չփոխել: Ինձ ասում էին, որ եթե կարողանամ բալետի բաժինն ավարտել, ցանկացած անսամբլում կկարողանամ պարել: Բալետն ավելի դժվար էր, եթե կարողանայի գոյատևել ու ավարտել՝ նշանակում էր պատրաստ լինել ամեն ինչի: Մոտիվացիան բալետում ուրիշ էր: Բալետն ավելի հետաքրքիր էր:

Ի՞նչն առավելապես Ձեզ հետաքրքրեց բալետում:

-Երբ ընդունվեցի ուսումնարան, ոչինչ չգիտեի բալետի մասին, ու կամաց-կամաց սովորեցի, ճանաչեցի: Նայում էի տարբեր արտիստների «վիդեոները», առավելապես տեխնիկան էր ինձ գրավում, նայում էի և ուզում էի, որ ես էլ կարողանայի նույն շարժումներն անել: Տեխնիկան, իհարկե, բալետի էությունը չէ, ընդամենը մի մասնիկն է, բայց հենց դրանից սկսվեց մոտիվացիան, որ անընդհատ պարապեմ, որքան հնարավոր է շատ, որ կարողանամ հասնել այդ մակարդակին:

Ուսումնարանն ավարտել եք, բայց Օպերային թատրոնում երբեք չեք պարել:

-Այո, ավարտելուց հետո միանգամից մեկնել եմ Գերմանիա: Կրթաթոշակ էի ստացել, ու երկու տարի Մյունխենի բալետի ակադեմիայում եմ սովորել: Կարիերաս սկսել եմ Դորտմունդի թատրոնից: Տասը տարի Դորտմունդի թատրոնում եմ աշխատել, այժմ Կոբլենցի թատրոնում եմ, ու մինչև հիմա բացահայտում եմ բալետը: Հայաստանում իմ պատկերացումները բալետի մասին 2D էին, իսկ հիմա բացահայտում եմ մնացած կողմերը՝ սպորտից ու մարմնից դուրս՝  էմոցիան, հոգեբանությունը: Ու ես հասկացել եմ, թե էմոցիան որքան կարևոր է: Տեխնիկան՝ ասես սովորեցնեն տառերը գրել, իսկ հետո արդեն այդ «տառերով» դու պետք է կարողանաս հետաքրքիր բան գրել, որը կառաջացնի տարբեր զգացմունքներ:

Դերերը կերտելիս ամենաառաջինն ինչի՞ն եք ուշադրություն դարձնում:

-Մարդուն, որ կանգնած է այդ դերի հետևում: Ո՞վ է մարդը, ի՞նչ է մտածում, ինչո՞ւ է այդպես մտածել: Երբ այդ մարդու հագուստը հագնում ես, սկսում ես ուրիշ ձև քայլել: Մտածում եմ՝ իմ տեսանկյունից ապրել այդ դերը: Բայց դա էլ այնքան հետաքրքիր է, քանի որ նույն դերը տասը տարի առաջ ու տասը տարի հետո բոլորովին այլ կերպ ես կերտում: Դա էլ կախված է իմ՝ որպես մարդ այդ տարիների ընթացքում զարգանալուց, բայց զարգանալն այդքան էլ ճիշտ բառ չէ․․․

Հասունանալուց:

-Հա, երևի թե հասունանալուց:

Երբևէ մտածո՞ւմ եք, թե հանդիսատեսը Ձեր ներկայացումից հետո ի՞նչ մտքերով կամ էմոցիաներով է դուրս գալու դահլիճից: Ու որքանո՞վ է դա Ձեզ համար կարևոր:

-Չեմ խորանում: Հանդիսատեսը եզակի է հնչում, բայց դահլիճում նստած է հազար հոգի մարդ: Հանդիսատեսի մեջ կարող է լինել մարդ, ով իմ տասը տարի առաջվա մենթալիտետն ունի, մյուսը՝ քսան տարի առաջվա, երրորդը՝ ինձանից առաջ է տասը տարով: Չես կարող բոլորի հետ կապ գտնել: Ինձ համար կարևոր է, որ բոլորի հետ ազնիվ լինեմ բեմում: Երբ ես եմ նստած որպես հանդիսատես, ինձ համար դա է կարևոր, որ արտիստը բեմում չխաղա, այլ ազնիվ լինի: Եթե արտիստը միայն տեխնիկական հնարքներ ցույց տա, ապա ես դահլիճից դուրս գալուց հինգ րոպե անց կմոռանամ: Բայց ես կհիշեմ այն էմոցիան, որն ապրել եմ այդ պահին:

Ինչպե՞ս եք հասնում նրան, որ կերպարը կերտելիս հասնեք այդ ազնվությանը:

-Դրան փորձում եմ հասնել ինձ հետ ազնիվ լինելով: Ես, մինչ պարող լինելը, առաջին հերթին մարդ եմ, ու երբ դուրս եմ գալիս բեմ ու պետք է լինեմ ինչ- որ մեկ ուրիշը, այդ ժամանակ ես ոչ թե պարող եմ, այլ մարդ, ով պարում է: Մեդիում, որի միջոցով ես ինչ-որ բան եմ փոխանցում: Բայց այդ ես չեմ, ես այդ հոգեվիճակն ինչ-որ բանի միջոցով փոխանցողն եմ: Եթե ես զգում եմ, որ բեմում ինչ-որ բան դժվարանում եմ փոխանցել, ուրեմն ես իմ կյանքով՝ բեմից դուրս կյանքով, պետք է փոխեմ, որպեսզի հետո բեմում չխաղամ, այլ ապրեմ, որպեսզի կեղծ չլինեմ: Դա նույնն է, որ դուք հիմա ինձ հարցեր եք տալիս ու ես փորձեմ խոսել շատ գրական հայերենով, այլ ոչ թե իմ ամենօրյա լեզվով: Դա շատ կեղծ կլինի, ու դա ինձ համար ճիշտ չէ:

Եղե՞լ են դեպքեր, երբ չեք կարողացել կերպարը կերտել ու, ինչպես Դուք ասացիք, իրական կյանքում եք աշխատել Ձեզ վրա, որ կարողանաք դերը մարմնավորել:

-Դա պոստֆակտում է գալիս: Դա կարող ես տեսնել ու հասկանալ հետո: Այդ պահին դու դերը հասկանում ես այնքան, որքան որ քո հասունացումն է որպես մարդ, որքան ունակ ես հասկանալ: Բայց հնարավոր է տասը տարի անց նորից վերադառնաս դերին ու հասկանաս, որ լիքը բաց անկյուններ կան: Երբ երիտասարդ ես, ուզում ես շատ տեխնիկա, շարժումներ ու թռիչքներ ցույց տալ, ու դա գալիս է նրանից, որ դեռ արտիստը չի հասել նրան, որ հասկանա կերպարը: Ուզում ես հանդիսատեսին գրավել տեխնիկայով, որ քեզ հիշեն տեխնիկայով: Քեզ թվում է՝ դա ամենալավն է, ամենադժվարն է, բայց հետո հասկանում ես, որ դա դերի հետ ընդհանրապես կապ չուներ: Որովհետև դա ուղղակի շարժում էր, մինչդեռ շարժումով պետք է բան ասեիր, փոխանցեիր: Բեմում պետք է ազնիվ լինես, որովհետև եթե ազնիվ չես, չես կարողանում կերպարդ մարմնավորել: Դրա համար էլ ասում են՝ «էս դերի համար դեռ ջահել ես»: Օրինակ՝ «Ժիզել»-ում Ալբերտը երկրորդ ակտում բեմ է դուրս գալիս ու ուղղակի քայլում է, տեխնիկա չկա, ոչինչ չկա, բայց այդ քայլը, հետագիծը կյանք պետք է ունենա, պետք է այդ քայլն ապրած լինես: Պետք է կյանքում սխալ արած լինես, զղջաս, որ հասկանաս, թե դա ինչ է: Բայց 18 տարեկանում դժվար է դա հասկանալ: Շատ կարևոր է տարիքի հետ դա տեսնել: Մարդ կա՝ տարիներ շարունակ պարում է ու իր համար առաջնահերթ մնում է միայն տեխնիկան: Հիմա տեխնիկան կարող ես մտնել YouTube-ով էլ տեսնել, բայց կարևորը՝ հանդիսատեսին քո պարն էմոցիոնալ առումով կտանի՞, թե՞ չի տանի:

Սիրելի դեր ունե՞ք:

-Չէ, չկա կերպար, որ ասեմ սիրելի է: Ինչ դեր էլ առաջարկում են մարմնավորելու, ինձ առաջին հերթին հետաքրքիր է կերպարը վերլուծելու պահը: Ես շատ հարցեր եմ տալիս բեմադրողին, որոնք մեծ մասամբ տեխնիկայի հետ կապ չունեն: Ուզում եմ հասկանալ՝ բեմադրիչն այդ կերպարը ոնց է տեսնում: Որովհետև բեմադրիչը կերպարը տեսնում է իր ապրած կյանքի պրիզմայով: Ես ուզում եմ նախ հասկանալ բեմադրիչին, բայց հետո, միևնույն է, ես պետք է բեմում լինեմ այնպես, ինչպես ես եմ զգում կերպարը: Որովհետև եթե ես կերպարը ներկայացնեմ միայն բեմադրիչի կյանքի պրիզմայով, անկեղծ չեմ լինի: Եթե ես իմը չներկայացնեմ, դա կլինի ուղղակի աշխատանք, մինչդեռ․․․

Մինչդեռ Դուք ամբողջությամբ ներդնում եք Ձեզ բալետում:

-Չեմ ուզում հերոս բաներ ասել (Ծիծաղում է - Հեղ․), բայց փորձում եմ մինչև վերջ հասկանալ կերպարը, կերպարի միջի մարդուն: Այդ մեկ ժամվա բալետը մարդու ապրած կյանքի 20-30 տարին է: Ու որպեսզի կարողանաս հանդիսատեսին հասցնել, պետք է վերլուծես, հասկանաս: Բալետի աշխարհում կա հստակ «ճիշտ» ու «սխալ»: Ու դա շատ դեպքերում խանգարում է կերպարը տեսնելուն: Երբեմն լինում է, չէ՞՝ մենք նայում ենք աբստրակտ որևէ նկարի, ու մեկը կլինի, որ դա կընկալի ուղղակի գույների խզբզոց, մեկ ուրիշին այդ գույները կթվան շատ հոգեհարազատ: Այդ առումով դատելու պահը շատ դեպքերում խանգարում է: Ու, երբ դու սկսում ես դատել մյուսներին, սկսում ես անհանգստանալ, որ վաղը, մյուս օրը քեզ էլ են ճիշտ ու սխալ հանելու: Ու դրա համար էլ շատ արտիստներ բեմ դուրս գալուց առաջ սկսում են աղոթել, ճմկթել և այլն: Ես չեմ ասում, որ մարդ պետք է կատարյալ հանգիստ բեմ դուրս գա, բայց այդ վախը շատ դեպքերում նրանից է, որ մտածում են, որ հիմա կդատեն:

Դուք ինչպե՞ս եք վերաբերվում քննադատություններին:

-Շատ նորմալ: Ես կարող եմ իմ գործընկերների, ընկերների հետ դերը քննարկել, կարող եմ տանը խոսել դերի մասին: Քննադատությանը նորմալ եմ վերաբերում, եթե այն «ճիշտ ու սխալի» մեջ չէ: Եթե քննադատությունը բերում է ավելի լավ որակի ու արդյունքի, ես միշտ կողմ եմ: Քննադատությունը պետք է լինի ոչ թե «սենց չանես՝ լավ չի», այլ թե ինչպե՞ս է լավ ու ինչո՞ւ է լավ:

Ձեր խոսքում ասացիք, որ շատ արտիստներ վախենում են, որ իրենց պարը կդատեն ու դրանով պայմանավորված՝ աղոթում են և այլն: Դուք նման սովորույթներ ունե՞ք:

-Ժամանակին ես այդ սովորույթներն ունեցել եմ, ու ըստ իս, այն պահից, երբ ես այդ սովորույթները հաղթահարեցի, սկսեցի ավելի լավ պարել ու հաճույք ստացա իմ աշխատանքից: Ու այդ զգացողությունն ինձ բեմում ազատություն է տվել: Բեմում ոչ թե մտածում եմ՝ «վայ, սխալ չանեմ, որ չդատվեմ», այլ մտածում եմ՝ «ինձ ամբողջությամբ նվիրեմ պարին ու կերպարին, ոչինչ, եթե մեջը սխալ կլինի, թո՛ղ դատեն»: Ու ես լիցքաթափված ու դատարկված՝ բեմից դուրս եմ գալիս: Ես էլ չեմ մտածում՝ հանդիսատեսն ի՞նչ մտածեց, որովհետև գիտեմ, որ ես ամեն ինչ տվել եմ: Իսկ վերցնողն ինչ կարող էր՝ վերցրեց:

Մինչև ինքներդ Ձեզ հաղթահարելը, դատվելուց ու քննադատությունից շա՞տ եք կոտրվել ու հիասթափվել։

-Զգացել եմ, որ երբ մեջս բարկություն կամ որևէ այլ տեսակի բացասական զգացմունքներ են կուտակվել, միշտ ինչ-որ վնասվածք եմ ստացել, որովհետև դա էներգետիկայով պետք է մի տեղից ջարդվի ու դուրս գա: Ու ամեն կոտրվածքը, վնասվածքն ընդունել եմ որպես «մեսիջ», որ եթե վնասվածքն ինձ երկու ամսով շարքից հանել է, ուրեմն ինձ այդ ժամանակը պետք է, որպեսզի ես ինչ-որ բան հասկանամ: Ու ես այդ ընթացքում փորձել եմ հասկանալ, վերլուծել ու, երբ նորից եմ սկսել, աշխատել եմ չսկսել այն կետից, որտեղ վերջացրել եմ: Գոնե հոգեբանական առումով սկսեմ ուրիշ, ավելի բարձր կետից:

Բալետը, կերպարները, վերլուծությունները, քննադատություններն ու դատվելու վախը Ձեզ որպես մարդ փոխե՞լ են:

-Անպայման, իհարկե, փոխել են:

Ինչո՞վ:

-Այնքան դժվար է այդ հարցին պատասխանելը: Եթե ես լինեի փայտ մշակող, հաստատ այդ աշխատանքից էլ կփոխվեի: Բալետն իմ մասնագիտությունն է, ես սիրով եմ զբաղվում իմ գործով, որովհետև առանց սիրո անհնար է ու ֆիզիկապես ուղղակի չես կարող դիմանալ: Առանց սիրո բալետը նման է տանջանքի: Հիշում եմ՝ առաջին վնասվածքից վերականգնումը շատ երկար տևեց, ու հոգեպես շատ կոտրված էի, ու մտքումս անընդհատ դրամա էր, թե ո՞նց պետք է անեմ, ի՞նչ պետք է անեմ: Բայց այդ ամենի միջով անցնելուց բոլորն էլ կոտրվում են, հասկանում ես, որ դու մենակ չես, ու սկսում ես այլ կերպ մտածել: Սկսում ես հասկանալ, որ քանի որ բալետը ժամանակավոր է, պետք է վայելես մինչև վերջ:

Դուք Ձեր խոսքի սկզբում գոյատևել բառը նշեցիք: Ձեր շատ խաղընկերներ նշում են, որ բալետի աշխարհում պետք է միշտ գոյատևել: Ամեն օր կա մրցակցության ու գոյատևման հարց:

-Անկեղծ ասեմ` ես մրցակցության մարդ չեմ: Իմ մեջ մրցակցություն չկա: Եթե ես լավ բան եմ տեսնում այլ արտիստի մոտ, դա ինձ մոտիվացնում է: Ես հաճախ այդ շարժումը կամ թռիչքն անում եմ, որ հասկանամ, թե ինչ զգացողություններ է դա տալիս: Իսկ այդ գոյատևելու պահը, այն էլ՝ բալետի աշխարհում․․․ Այս վերջերս ուշադրություն եմ դարձնում, երբ բալետի մարդիկ խոսում են, բալետը շատ են առանձնացնում արվեստի մնացած ճյուղերից: Ես այդքան կողմ չեմ, երբ շատ են կենտրոնանում ու ասում՝ «Վայ, բալետն ամենասիրուն արվեստն է, ես էլ մենակատար եմ ու ամենա-ամենան եմ»: Ես այդպես չեմ մտածում: Նկարչի համար կերպարվեստն է ամենալավը, երաժշտի համար՝ երաժշտությունը, օպերային երգչի համար՝ օպերան: Ես բալետը դիտարկում եմ որպես արվեստի ճյուղ, դժվար, արվեստի մնացած ճյուղերի համեմատությամբ կարճաժամկետ, նկատի ունեմ արտիստի ստեղծագործական կյանքի առումով, բայց մնայուն արվեստ: Մենք՝ բալետի արտիստներս, միշտ հայելու հետ ենք աշխատում, մենք ամեն վայրկյան մեզ դատում ենք ու, միաժամանակ, բոլորին ենք դատում հայելու միջոցով:  Ու այդ ճիշտն ու սխալը մեր մեջ դեռ փոքրուց այնքան շատ է, որ մենք մեզ միայն բալետի արտիստ ենք զգում, հետևում կանգնած մարդուն չենք զգում: Ու արվեստի մնացած ճյուղերի մարդկանց էլ դատում ենք: Ես փորձում եմ հորիզոնը չնեղացնել: Ու այդ առումով էլ, երբ ժամանակը կգա, հանգիստ խղճով կդադարեմ պարել ու կգնամ կզբաղվեմ նրանով, ինչով կուզեմ: Այսինքն՝ ես չեմ մտածում, որ ես միայն բալետի պարող եմ: Շատ արտիստներ ընկնում են դեպրեսիայի մեջ, որովհետև իրենք իրենց ընդունում են միայն բալետի պարող: Հետևում եղած մարդուն չեն տեսնում:

Արդեն մտածո՞ւմ եք՝ ինչ եք անելու բալետի արտիստի կարիերան ավարտելուց հետո:

-Դեռ չեմ մտածել, բայց անկեղծ կլինեմ: Առաջ մտածում էի, որ երևի թե կդասավանդեմ: Բայց վերջին տարիներին մտածում եմ, որ կարիերան ավարտելուց հետո չգիտեմ՝ ինչ կանեմ, բայց հաստատ դա բալետի հետ կապ չի ունենա: Երևի թե նոր բան կսովորեմ և ուղղությունը կփոխեմ:

Իսկ մինչ կարիերան ավարտելը նպատակներ ունե՞ք:

-Ուզում եմ միայն վայելել: Բեմը տալիս է այն զգացողությունները, որոնք ուրիշ որևէ տեղից չես կարող ստանալ: Ու եթե քո առաջ շրջանակներ ես դնում, ու եթե հետո դա չլինի, դառնում ես դժբախտ ու չարացած պարող: Ես փորձում եմ ցանկացած դերից, ներկայացումից հաճույք ստանալ․ ինչ դեր կամ ներկայացում կլինի՝ միևնույն է: Մտածում էի՝ արդյո՞ք ունեմ երազանքի դեր, բայց, չէ, երբեք չեմ ունեցել:

Դուք հիմա երջանի՞կ եք:

-Շատ:

Ե՛վ կյանքում, և՛ բեմի վրա՞:

-Այո: Ես հասել եմ, նրան, որ եթե կյանքում երջանիկ եմ, ապա բեմի վրա էլ եմ երջանիկ:

Ունեցե՞լ եք սխալներ, որոնց համար փոշմանում եք:

-Սխալներ ունեցել եմ: Իհարկե, սխալներ կան, որ կուզեի չանել: Բայց այդ պահին միշտ մտածում եմ, որ հենց հիմա այնտեղ, որտեղ ես կամ, ու այն, որ ես հիմա ներդաշնակ եմ այն կյանքի հետ, որն ապրում եմ, ուրեմն ամեն ինչ ճիշտ է եղել: Ու գուցե հենց այդ սխալները պետք է անեի, վերլուծեի, որ հասնեի այստեղ:

Զրուցեց Հասմիկ Հարությունյանը

Օգտագործվել են արխիվային կադրեր

Կարող եք կարդալ նաև՝ 

Ազատ Ղարիբյան․ Ինձ նվիրեց պապիկիս մատանին ու ասաց, որ այսօրվանից արժանի եմ կրել «Ազատ Ղարիբյան» անունը

Մարիամ Կարապետյան․ Ինձ անվանում են եգիպտական բեմի հայ «Կլեոպատրա»

Հակոբ Խառատյան․ Պետք է հարմարավետության գոտուց դուրս գալ՝ ինչ-որ բանի հասնելու համար

Աննա Կոստանյան․ Իսրայելում ինձ ասում էին, որ կրակ եմ, որը մտնում է բեմ ու ամբողջ բեմը գրավում

Արմինա Խաչատրյան․ 31 տարեկանում վերջապես դարձա բալետի արտիստուհի

Գարի Սևոյան․ Մենք այսօր Ուկրաինայում բալետային ներկայացումներով ենք պատերազմի մեջ ապրող մարդկանց ապրելու հույս տալիս